Jesteśmy w trakcie dużej wymiany pokoleniowej dotyczącej praktycznie wszystkich stanowisk w leśnictwie. Leśnicy zbliżający się do wieku emerytalnego, po latach trudnej i odpowiedzialnej służby w różnych warunkach, także częściej miewają kłopoty ze zdrowiem. Pojawia się zatem konieczność zastępstw i czasowego pełnienia obowiązków. W przypadku gdy istnieje konieczność zastępowania leśniczego, pojawia się też istotny problem leśniczówki. Nie ma w zasadzie oficjalnej definicji leśniczówki, ale umownie można przyjąć, że jest to miejsce zamieszkania leśniczego. Coraz liczniej pojawiają się samodzielne kancelarie leśniczych, funkcjonujące jako biura leśnictw, w oderwaniu od funkcji mieszkalnej. Jednak ustawa o lasach, która obowiązuje od 1991 roku i późniejsze akty prawne niezbyt precyzyjnie normują zasady korzystania z leśniczówek także w sytuacji, gdy trzeba np. zastąpić czasowo leśniczego. Naturalnymi następcami, ale też zastępcami leśniczych są zwykle podleśniczowie. Co w sytuacji, gdy leśniczy przez jakiś czas jest nieobecny, a jego obowiązki przejmuje podleśniczy?
Stąd często pojawiają się pytania o takiej, lub podobnej treści:
Leśniczowie mieszkający we własnych domach lub mieszkaniach otrzymują ekwiwalent- równoważnik pieniężny, natomiast podleśniczowie mieszkający w swoich mieszkaniach, a pełniący czasowo obowiązki leśniczego po kilka miesięcy lub nawet lat, nie otrzymują go. Jak prawo reguluję tę kwestię? Jak powinien postępować podleśniczy, aby uzyskać równoważnik w okresie pełnienia obowiązków leśniczego i po jakim okresie zastępstwa on przysługuje?
Oto odpowiedź prawników na to zapytanie:
W nawiązaniu do zapytania o prawo podleśniczego pełniącego obowiązki leśniczego do równoważnika pieniężnego, wyjaśniamy:
Zgodnie z przepisem art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45 poz. 435 ze zm., zwanej dalej ustawą), pracownicy Służby Leśnej mają prawo do bezpłatnego mieszkania, jeżeli stanowisko oraz charakter pracy związane są z koniecznością zamieszkania w miejscu jej wykonywania. Dodatkowo przepis art. 46 ust. 4 ustawy uprawnia Ministra właściwego do spraw środowiska do wydania rozporządzenia, w którym określi on stanowiska w Służbie Leśnej, na których zatrudnionym pracownikom przysługuje bezpłatne mieszkanie albo równoważnik pieniężny (…) mając na uwadze właściwe wykonywanie zadań przypisanych pracownikom Służby Leśnej. Z powołanych przepisów nie wynika zatem, kto konkretnie jest uprawniony do otrzymania bezpłatnego mieszkania lub stosownego ekwiwalentu pieniężnego. Ustawodawca ograniczył się jedynie do ogólnego wskazania, iż bezpłatne mieszkanie przysługuje osobom, których stanowisko i charakter pracy związane są z koniecznością zamieszkania w miejscu jej wykonywania.
Wykładnia literalna § 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2009 r. w sprawie określenia stanowisk w Służbie Leśnej, na których zatrudnionym pracownikom przysługuje bezpłatne mieszkanie albo równoważnik pieniężny, oraz sposobu i trybu przyznawania i zwalniania tych mieszkań, a także ustalania i wypłaty równoważnika pieniężnego (zwanego dalej rozporządzeniem) może prowadzić do wniosku, iż leśniczemu przysługują dwa alternatywne uprawnienia: albo prawo do bezpłatnego mieszkania albo też prawo do równoważnika pieniężnego. W myśl bowiem powyższego przepisu, bezpłatne mieszkanie, o którym mowa w art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, albo równoważnik pieniężny, o którym mowa w art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, przysługuje pracownikowi Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe zaliczanemu do Służby Leśnej, zatrudnionemu na stanowisku nadleśniczego albo leśniczego, zwanemu dalej „pracownikiem”.
Analiza powyższych przepisów, które powinny być rozpatrywane łącznie, prowadzi do wniosku, iż:
1) prawo do bezpłatnego mieszkania przysługuje leśniczemu albo nadleśniczemu – z racji zajmowanego stanowiska,
2) w razie braku takiego mieszkania będącego w zarządzie Lasów Państwowych – leśniczemu lub nadleśniczemu przysługuje równoważnik pieniężny.
Jednakże, ani z przepisów rozporządzenia ani też z przepisów ustawy o lasach nie wynika w żaden sposób, czy prawo do równoważnika pieniężnego przysługuje także podleśniczemu pełniącemu obowiązki leśniczego – przez kilka miesięcy, a nawet kilka lat.
Wykładnia literalna w/w przepisów prowadzi do wniosku, iż w przypadku podleśniczego – zatrudnionego oficjalnie na stanowisku podleśniczego – a pełniącego obowiązki leśniczego, taki równoważnik pieniężny nie przysługuje. Przyjęcie takiego stanowiska rzeczywiście można ocenić jako krzywdzące dla pracownika zatrudnionego na stanowisku podleśniczego, a wykonującego obowiązki leśniczego i to przez dłuższy czas, np. kilka lat. Jednakże przyjęcie odmiennego stanowiska rodziłoby kolejne wątpliwości związane z przesłankami uprawniającymi takiego podleśniczego do uzyskania równoważnika pieniężnego:
1) nie wiadomo byłoby bowiem, przez jak długi okres czasu taki podleśniczy musiałby pełnić obowiązki leśniczego (czy miałby to być np. okres 3 miesięcy, 6 miesięcy, a może co najmniej 9 miesięcy),
2) nie wiadomo byłoby również, na jakich zasadach taki pracownik miałby uzyskać równoważnik pieniężny (z automatu – po przepracowaniu określonego okresu czasu, czy też może na swój wniosek, jakie dokumenty miałyby zostać przez niego przedłożone, itp.).
W ocenie prawników, w analizowanym stanie prawnym, szanse na uzyskanie równoważnika pieniężnego przez podleśniczego pełniącego obowiązki leśniczego są niewielkie, a nawet zerowe – z uwagi na brak ku temu stosownej podstawy prawnej. W konkretnym przypadku dany podleśniczy może oczywiście podjąć próbę i wystąpić do nadleśniczego z wnioskiem o wypłatę mu równoważnika pieniężnego, z powołaniem się na faktyczne wykonywanie obowiązków leśniczego.
Może należy rozważyć wystąpienie naszego Związku z inicjatywą zmiany przepisów w powyższym zakresie? Choć problem w ocenie jednych powoli rozwiązuje się, albo według innych raczej rośnie, wobec coraz większej liczby leśników mieszkających we własnych domach lub mieszkaniach. Podczas obrad Rady Krajowej w Puszczykowie 8 września 2017 roku Naczelnik Wydziału Infrastruktury DG LP udzielił takiej informacji o sytuacji mieszkaniowej podleśniczych według stanu na przełom sierpnia i września 2017:
471 podleśniczych mieszka w mieszkaniach, które są albo nadleśniczówką, albo leśniczówką; tyle samo – 471 podleśniczych mieszka w mieszkaniach, które są przeznaczone do sprzedaży. Z 471 mieszkań do sprzedaży około 330 jest przewidzianych do sprzedaży w ciągu najbliższych 4 lat. W tym roku w systemie jest 160 mieszkań zamieszkiwanych przez podleśniczych, które są przeznaczone do sprzedaży. Łącznie w zasobie LP jest 4 tys. mieszkań do pozostawienia jako mieszkania leśniczych. Istnieją jednak także leśniczówki, które są zamieszkiwane bezpłatnie (bo mieszka tam leśniczy), ale jednocześnie są przeznaczone do sprzedaży, bo z różnych powodów stały się zbędne. Takich zbędnych dla LP leśniczówek jest 580.
Po ustaleniach konferencji mieszkaniowych w Łagowie i Pogorzelicy czekamy wciąż na zmiany w polityce mieszkaniowej LP. Zespół zadaniowy zakończył prace, ale nowelizacja zarządzenia DG LP w tej sprawie jeszcze nie ukazała się. Niektóre rozwiązania przyjęte przez obie konferencje i wnioski zespołu wymagają zmiany zapisów ustawy o lasach oraz zmiany rozporządzenia ministra środowiska. Nowego zatem nie widać, problemy są wciąż stare i jeszcze pojawiają się nowe, a po staremu wielu z nas od 2009 roku płaci czynsze, podatki i nie wie co dalej.
Jarosław Szałata
Przewodniczący ZLP w RP